Ultrabewerkt voedsel (UBV) is de afgelopen jaren een veelbesproken onderwerp geworden, vooral vanwege de groeiende impact op onze gezondheid en het milieu. In een recente presentatie legt arts en auteur Chris van Tulleken uit hoe deze categorie voedsel ons lichaam en de planeet beïnvloedt. Het is duidelijk dat UBV verder gaat dan gewoon voedsel; het is een door commerciële belangen gedreven product dat ontworpen is om winstgevend te zijn en ons verslaafd te maken, ongeacht de gezondheidskosten.
Wat is Ultrabewerkt Voedsel?
Van Tulleken omschrijft ultrabewerkt voedsel als producten die “in plastic verpakt zijn met ten minste één ingrediënt dat je normaal niet in een standaardkeuken zou vinden.” Het gaat hierbij vaak om voedingsmiddelen die ingrediënten bevatten zoals zoetstoffen, emulgatoren en conserveermiddelen die in geen enkele natuurlijke vorm voorkomen. Voorbeelden zijn frisdranken, zoute en zoete snacks, ijs, worst, gefrituurde kip, ketchup en mayonaise. De lijst van deze voedingsmiddelen is eindeloos en ze zijn vaak bedoeld om natuurlijke voeding te vervangen, wat uiteindelijk je levensduur en gezondheidsspan verkort.
UBV is niet hetzelfde als gewoon bewerkt voedsel, zoals brood dat traditioneel gebakken wordt. Het gaat om industrieel vervaardigde producten met een lange houdbaarheid, gecreëerd om aantrekkelijk en vaak verslavend te zijn.
Hoe erg zijn bewerkte voedingsmiddelen nu echt voor onze gezondheid?
Dr. Peter Attia: “Het woord ‘bewerkt’ is wat problematisch. Zonder bewerkte voedingsmiddelen zouden onze diëten er heel anders uitzien. Bewerkte voeding maakt veel voedsel toegankelijk en houdbaar. Maar niet alle bewerkte voedingsmiddelen zijn per definitie slecht. Er zijn bewerkte voedingsmiddelen die juist voedzaam zijn. Het gaat erom dat we onderscheid maken. Zo is een gedroogd stuk wild zoals een venison-stick nog steeds een gezond voedingsmiddel, terwijl een zak chips dat niet is.”
Gevolgen van Ultra-bewerkte Voeding
Onderzoek toont aan dat het consumeren van ultra-bewerkte voedingsmiddelen samenhangt met diverse negatieve gezondheidseffecten:
- Verminderde Levensverwachting
- Een studie toonde aan dat het eten van meer dan vier porties ultra-bewerkte voeding per dag geassocieerd was met een 62% hoger risico op vroegtijdig overlijden vergeleken met een lage consumptie.
- Een andere studie liet zien dat elke 10% toename in de consumptie van ultra-bewerkte voeding gepaard ging met een 14% hoger risico op overlijden door alle oorzaken.
- Verhoogd Risico op Chronische Ziekten
- Ultra-bewerkte voeding is gekoppeld aan een hoger risico op obesitas, type-2 diabetes, hartziekten en kanker.
- Deze voedingsmiddelen worden ook in verband gebracht met cognitieve achteruitgang en een verhoogd risico op dementie.
Mogelijke Mechanismen
Hoewel de exacte mechanismen nog niet volledig begrepen worden, suggereren onderzoekers dat de hoge hoeveelheden suiker, zout, vet en toevoegingen in ultra-bewerkte voeding een rol spelen in de negatieve gezondheidseffecten.
- Deze voedingsmiddelen kunnen de darmbarrière verstoren en ontstekingen bevorderen, wat het risico op ziekten zoals kanker vergroot.
Wat zijn volgens jou de problemen met hyperbewerkte voedingsmiddelen?
Dr. Peter Attia: “Er zijn genoeg voedingsmiddelen in die categorie die absoluut ‘troep’ zijn. Veel van wat je in de gangpaden van supermarkten vindt, behoort tot die categorie. Hyperbewerkte voedingsmiddelen zijn ontworpen om goedkoop, smaakvol en extreem houdbaar te zijn, maar dat gaat ten koste van de voedingswaarde. Ze zijn verleidelijk vanwege het gemak en de hoge calorische dichtheid per euro, maar dragen weinig bij aan onze gezondheid.”
Wat Donald Trump goed zag over ultrabewerkte voeding
Donald Trump heeft ooit in een serie tweets zijn twijfels geuit over de gezondheidsvoordelen van producten als Diet Coke. Zijn opmerking dat “het je hongerig maakt” bleek opmerkelijk vooruitziend. Studies tonen aan dat kunstmatige zoetstoffen het lichaam kunnen misleiden, waardoor honger en suikerverlangens kunnen toenemen, zonder enige calorische bevrediging. Deze misleiding van het lichaam door kunstmatige stoffen is een kenmerk van UPF, dat ondanks “gezonde” labels vaak niet bijdraagt aan gewichtsverlies of welzijn.
Wat doet Diet Coke met je gezondheid?
Diet Coke bevat geen suiker en geen calorieën, maar wel een mix van industriële additieven zoals aspartaam en fosforzuur. Aspartaam werd onlangs onderzocht wegens mogelijke kankerrisico’s, en fosforzuur kan op lange termijn schadelijk zijn voor tanden en botten. Niet-kalorische zoetstoffen blijken het hongergevoel te kunnen versterken. Hoewel Diet Coke op etiketten ‘gezond’ lijkt, laat de wetenschap zien dat dit soort producten ver afstaat van de voordelen van echte voeding.
De Gevolgen voor Gezondheid en Obesitas
Een van de grootste zorgen rondom UBV is de impact op obesitas en andere ziektes. Onderzoek door Kevin Hall, een vooraanstaand voedingswetenschapper, toonde aan dat mensen die een dieet met UBV volgden, automatisch 500 calorieën per dag meer aten dan degenen op een onbewerkt dieet, zelfs wanneer de voedingswaarden vergelijkbaar waren. Dit komt omdat UBV producten vaak zachter en calorierijker zijn, waardoor ze snel geconsumeerd worden zonder een verzadigd gevoel te geven.
UBV wordt daarnaast in verband gebracht met verschillende ziekten, zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten, en zelfs bepaalde kankers. Het meest zorgwekkende is dat deze producten verslavend werken. De combinatie van kunstmatige zoetstoffen en andere chemische toevoegingen in UBV zet het lichaam op een verkeerd spoor, waardoor het hunkert naar meer, vergelijkbaar met de effecten van suiker en vet.
Ultrabewerkte voeding kan levensduur verkorten bij oudere volwassenen
Het is algemeen bekend dat een dieet met veel ultrabewerkte voeding ongezond is, maar volgens recent onderzoek kan het zelfs de levensduur verkorten. Dit onderzoek werd gepresenteerd tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Society for Nutrition in juli 2024.
Het onderzoek gebruikte gegevens van de NIH-AARP Dieet- en Gezondheidsstudie, die gedurende bijna 23 jaar het dieet en de gezondheid volgde van meer dan een half miljoen volwassenen tussen 50 en 71 jaar oud. De onderzoekers beoordeelden de diëten van de deelnemers op basis van een scoresysteem dat voedingsmiddelen classificeert volgens de mate en het type bewerking dat bij de bereiding is gebruikt.
Uit de resultaten bleek dat mensen die veel ultrabewerkte voeding consumeerden, 10% meer kans hadden om te overlijden — vooral door hartziekten en diabetes — gedurende de periode van twee decennia dan degenen die dat niet deden. Deze mensen hadden ook een dieet van lagere kwaliteit en een hoger lichaamsgewicht in vergelijking met degenen die minder ultrabewerkte voeding consumeerden. De meest geconsumeerde ultrabewerkte voedingsmiddelen waren suikerhoudende dranken en bewerkt vlees, zoals hotdogs, worsten en vleeswaren.
Categorieën van UBV’s
Het NOVA-voedselclassificatiesysteem, dat vaak wordt gebruikt om eetpatronen binnen een populatie te beschrijven, definieert ultrabewerkte voedingsmiddelen (UBV’s) als “industriële formuleringen van ingrediënten die een reeks fysische, chemische en biologische processen ondergaan.” Het systeem werd voor het eerst ontwikkeld in Brazilië in 2009 en deelt voedingsmiddelen in vier groepen in, gebaseerd op de mate van bewerking.
Tabel 1: Het NOVA Voedselclassificatiesysteem
| Groepen | Beschrijving | Voorbeelden |
|---|---|---|
| NOVA 1 | Onbewerkte of minimaal bewerkte voedingsmiddelen | Onbewerkte voedingsmiddelen zoals zaden, fruit, bladeren, stelen, wortels, eieren, melk, schimmels. Minimale bewerkingen zoals drogen, malen, roosteren, koken, pasteuriseren, koelen, invriezen. |
| NOVA 2 | Bewerkte culinaire ingrediënten | Oliën, boter, reuzel, suiker, zout; ingrediënten afkomstig van NOVA1-voedingsmiddelen; ingrediënten die twee van zulke bestanddelen combineren (bijv. gezouten boter). Niet bedoeld om alleen te consumeren, maar om NOVA1-voedingsmiddelen te verrijken. |
| NOVA 3 | Bewerkte voedingsmiddelen | Ingeblikt vlees, vis, fruit, bonen, groenten; gezouten vleeswaren; gefermenteerde dranken; voedingsmiddelen met toevoegingen van NOVA1 of NOVA2-ingrediënten (bijv. brood). Producten met twee of drie ingrediënten die gemodificeerde versies zijn van NOVA1-voedingsmiddelen. |
| NOVA 4 | UBV’s (industriële formuleringen) | Gezoete dranken (inclusief frisdrank), snoep, koekjes, chips, herverwerkt vlees (bijv. Spam), kant-en-klaarmaaltijden bestaande uit afgeleide stoffen van voedingsmiddelen en additieven. Producten met toevoegingen zoals conserveermiddelen, antioxidanten, stabilisatoren, kleurstoffen, smaakstoffen, smaakversterkers, zoetstoffen en emulgatoren. |
Hoe wordt ultrabewerkte voeding gemaakt?
Ultrabewerkte voedingsmiddelen beginnen vaak met goedkope basisingrediënten zoals maïs, soja en palmolie, die door intensieve industriële processen worden omgezet in eetbare stoffen. Toevoegingen zoals emulgatoren, verdikkingsmiddelen en smaakversterkers helpen deze ingrediënten samen te voegen en te transformeren in aantrekkelijke vormen. Dit maakt UPF goedkoop, veelzijdig en langdurig houdbaar, maar deze producten bevatten vaak weinig echte voedingswaarde en bieden het lichaam weinig gezondheidsvoordelen.
Hoe herken je ultrabewerkte voedingsmiddelen?
Dr. Chris van Tulleken, arts en auteur van “De voedselfuik”, benadrukt de gevaren van deze voedingsmiddelen en biedt inzichten in hoe ze te herkennen en te vermijden.
1. Lees de ingrediëntenlijst
Een van de meest effectieve manieren om UBV te identificeren is door de ingrediëntenlijst te lezen. Van Tulleken stelt: “Als het verpakt is in plastic en minstens één ingrediënt bevat dat je normaal niet in een standaard thuiskeuken zou vinden, is het UBV.”
Ingrediënten zoals emulgatoren, stabilisatoren en kunstmatige smaakstoffen duiden vaak op ultrabewerking.
2. Blijf UBV consumeren tijdens het leerproces
Hoewel het tegenstrijdig klinkt, adviseert Van Tulleken om UBV te blijven eten terwijl je leert over hun effecten. Dit proces kan helpen om geleidelijk een afkeer te ontwikkelen voor deze producten, vergelijkbaar met methoden die worden gebruikt bij het stoppen met roken.
3. Focus minder op vet, zout en suiker
Van Tulleken benadrukt dat het niet alleen de hoeveelheden vet, zout en suiker zijn die problematisch zijn, maar de manier waarop UBV het lichaam misleiden. “Wanneer we de suiker, het eiwit en het vet vervangen door synthetische moleculen, creëren we een mismatch waarbij wat we in de mond ervaren niet overeenkomt met de voeding die arriveert.” Dit kan leiden tot overconsumptie en gewichtstoename.
4. Begrijp de impact van additieven op de gezondheid
Veel additieven in UBV, zoals emulgatoren, kunnen schadelijke effecten hebben op de darmgezondheid. Van Tulleken legt uit dat deze stoffen de darmbarrière kunnen verstoren en ontstekingen kunnen bevorderen, wat bijdraagt aan verschillende gezondheidsproblemen.
5. Maak bewuste voedingskeuzes
Hoewel het vermijden van UBV uitdagend kan zijn, vooral gezien hun alomtegenwoordigheid en betaalbaarheid, moedigt Van Tulleken aan om, waar mogelijk, te kiezen voor onbewerkte, zelfgemaakte maaltijden. Hij erkent echter dat dit niet voor iedereen haalbaar is en benadrukt het belang van beleidsveranderingen en regulering van de voedingsindustrie om bredere toegang tot gezonde voeding te bevorderen.
Door bewust te zijn van de samenstelling en effecten van ultrabewerkte voedingsmiddelen, kunnen we stappen ondernemen naar een gezonder dieet en levensstijl.
Extra Gezondheidsrisico’s van Ultrabewerkte Voeding
Mentale Gezondheid
Uit recent onderzoek blijkt dat UBV niet alleen fysieke gezondheid bedreigt, maar ook bijdraagt aan mentale gezondheidsproblemen. Mensen die veel UBV consumeren, hebben een hoger risico op depressie en verhoogde psychologische stress. Dit verband wordt deels verklaard door het ontbreken van essentiële voedingsstoffen, zoals B12, D, en E, die belangrijk zijn voor een gezonde hersenfunctie en stemming.
Verontreiniging door Verpakkingen en Additieven
UBV wordt vaak geleverd in verpakkingen die schadelijke chemicaliën zoals BPA en ftalaten bevatten. Onderzoek toont aan dat blootstelling aan deze stoffen een verhoogd risico op cardiometabole aandoeningen kan veroorzaken, wat nog een zorgwekkende component van UBV-consumptie is.
De Invloed op het Milieu
De impact van UBV strekt zich uit tot het milieu. Voor de productie van UBV worden vaak grote hoeveelheden soja, palmolie en andere goedkope gewassen gebruikt, waarvoor regenwouden worden gekapt. Hierdoor draagt het voedselsysteem bij aan ontbossing, verlies van biodiversiteit en klimaatverandering. Coca-Cola, een van de grootste producenten van UBV, is tevens de grootste vervuiler van plastic wereldwijd. Terwijl ze initiatieven presenteren om afval te verminderen, blijven ze een belangrijk onderdeel van het probleem.
Financiële Aandrijvingen en de Rol van Bedrijven
Van Tulleken benadrukt dat de echte drijfveer achter UBV commercieel is. Voedselbedrijven zijn gebonden aan de belangen van aandeelhouders, die voortdurende groei eisen. Dit leidt ertoe dat deze bedrijven ons willen blijven verleiden tot het kopen van hun producten, zelfs als deze slecht zijn voor onze gezondheid. Het model van deze bedrijven lijkt meer gericht op financiële winst dan op de gezondheid van de consument.
Wat zijn de oplossingen?
Om de impact van ultrabewerkte voeding te verminderen, moeten we kritisch kijken naar de invloed van bedrijven op ons voedsel en onze gezondheid. Strengere reguleringen, zoals waarschuwingsetiketten en beperkingen op marketing, kunnen consumenten bewust maken van de risico’s. Daarnaast kunnen niet-commerciële voedselinitiatieven helpen om voedzame keuzes toegankelijker te maken. Tenslotte is het cruciaal om financiële belangen en gezondheid meer in balans te brengen in het voedselsysteem.
Wat Kunnen We Doen?
Er zijn enkele stappen die we kunnen nemen om onszelf en toekomstige generaties te beschermen tegen de nadelige effecten van UBV:
- Bewustwording: Lees etiketten en leer de ingrediënten van producten kennen. Veel consumenten beseffen niet wat ze eten, en kennis kan ons helpen betere keuzes te maken.
- Beleid en Regels: Verschillende landen, zoals Brazilië en Mexico, hebben al maatregelen genomen om waarschuwingen te plaatsen op UBV-producten en het gebruik van marketingstrategieën te beperken die zich richten op kinderen.
- Alternatieven Promoten: Van Tulleken pleit voor een verandering in institutionele voeding, zoals in scholen en ziekenhuizen, en het stimuleren van bedrijven om gezondere producten te maken.
UBV is een complex probleem dat verder gaat dan enkel persoonlijke keuzes; het vraagt om een gezamenlijke inspanning van consumenten, bedrijven en beleidsmakers.
Geef een reactie